แคลเซียม

โภชนาการรักษาโรค

แคลเซียม (Calcium)

 

 

แคลเซียม (Calcium)

       แคลเซียมเป็นแร่ธาตุที่มีในร่างกายมากที่สุด มีประมาณเกือบร้อยละ 2 ของน้ำหนักตัว ในผู้ใหญ่คิดเป็น 900-1,400 กรัม 99% เป็นส่วนประกอบของกระดูกและฟัน ส่วนที่เหลืออีก 1% จะอยู่ในน้ำและของเหลวในร่างกายตลอดจนในเนื้อเยื่อต่างๆ

หน้าที่และประโยชน์ของแคลเซียม

       1.เป็นองค์ประกอบของกระดูกและฟัน ช่วยให้กระดูกและฟันแข็งแรง

          2.เป็นตัวช่วยให้เลือดแข็งตัว โดยสร้างธรอมบินจากโปรธรอมบินและจะเปลี่ยน Fibrinogen ให้เป็น Fibrin

          3.ช่วยในการหดตัวของกล้ามเนื้อทั่วๆ ไปและกล้ามเนื้อหัวใจ

          4.ช่วยให้ระบบประสาททำงานได้ตามปกติ

          5.ช่วยกระตุ้นการทำงานของเอนไซม์  เช่น ไลเปสจากตับอ่อน

          6.ช่วยให้กระบวนการดูดซึมสารอาหารผ่านเยื่อบุเซลล์ที่ผนังลำไส้เล็กได้สะดวกขึ้น

          7.ช่วยให้การดูดซึมวิตามินบี12 ที่ตอนปลายของลำไส้เล็กสะดวกขึ้น

ปัจจัยที่ช่วยส่งเสริมการดูดซึมแคลเซียมในลำไส้

       ความต้องการของร่างกาย (Body need) เป็นปัจจัยสำคัญ ปกติคนเราจะมีอัตราการดูดซึมแคลเซียมประมาณ 30-40% ของอาหารที่ได้รับและปริมาณแคลเซียมที่ดูดซึมก็จะขึ้นอยู่กับความต้องการของร่างกายในขณะนั้น  เช่น ในระยะที่ร่างกายเจริญเติบโตจะต้องการแคลเซียมสูง ดังนั้นในวัยเด็ก หญิงตั้งครรภ์และหญิงให้นมบุตรมีอัตราการดูดซึมแคลเซียมสูงกว่าปกติประมาณ 50-60% และในผู้ใหญ่เพศชายมีอัตราการดูดซึมแคลเซียมสูงกว่าเพศหญิง

ปริมาณแคลเซียมที่ดูดซึมในร่างกายควบคุมโดย

       1.วิตามินดี เป็นวิตามินที่ละลายในไขมัน เราได้วิตามินจากแสงแดดและอาหาร รังสีอุลตร้าไวโอเลตจะเปลี่ยนเป็นไขมันใต้ผิวหนังให้กลายเป็นวิตามินดี จากนั้นร่างกายจึงหมุนเวียนเอาวิตามินดีจากผิวหนังไปใช้ สำหรับวิตามินดีชนิดที่เรารับประทานเข้าไปในรูปของน้ำมันตับปลา ซึ่งมักจะมีทั้งวิตามินเอและวิตามินดี ผนังลำไส้ของเราต้องการน้ำมันมาเป็นตัวละลายและพาเอาวิตามินดีเข้าสู่กระแสเลือด

          บทบาทของวิตามินดี คือ

           - เพิ่มการดูดซึมของแคลเซียมและฟอสฟอรัสจากผนังลำไส้ ให้ทำหน้าที่จับแคลเซียมเข้าสู่ร่างกาย

           - ช่วยในการออกฤทธิ์ของออร์โมนพาราไทรอยด์ เพิ่มการสลายแคลเซียมจากกระดูกให้เข้าสู่กระแสเลือด เพื่อลำเลียงแคลเซียมไปให้กับเซลล์ทั่วร่างกาย

          2.ต่อมพาราไทรอยด์ (Parathyroid gland) ต่อมนี้จะทำหน้าที่ผลิตฮอร์โมน พาราไทรอยด์ (Parathyroid hormone; PTH) เป็นฮอร์โมนที่มีบทบาทเหมือนแคลเซียมในเลือดต่ำลง

          ฮอร์โมนนี้จะเพิ่มการเปลี่ยนแปลงวิตามินดีธรรมดาให้กลายเป็นวิตามินดี1, 25 ไดไฮดรอกซีโคลีน แคลซิเฟอรอล ซึ่งพร้อมที่จะทำงานได้ทันที นับเป็นการเพิ่มแคลเซียมในเลือดได้ทันท่วงที ก่อนที่แคลเซียมต่ำจนเป็นอันตรายต่อร่างกาย เมื่อแคลเซียมในเลือดมีระดับสูงขึ้นมันจะไปกระตุ้นการผลิตฮอร์โมนแคลซิโตนิน ซึ่งฮอร์โมนตัวหลังนี้จะไปหยุดยั้งการสร้างฮอร์โมนพาราไทรอยด์ ระดับแคลเซียมในเลือดก็จะอยู่ตัวในระดับที่ร่างกายต้องการ และเมื่อใดที่ระดับแคลเซียมลดลง วงจรการทำงานของวิตามินและฮอร์โมนจากต่อมไทรอยด์ก็จะเริ่มต้นอีกครั้ง

          3.กรดอะมิโนบางตัวและความเป็นกรดของกระเพาะอาหาร มีส่วนช่วยให้การดูดซึมแคลเซียมดีขึ้น เรารู้ว่าแคลเซียมถูกดูดซึมผ่านผนังลำไส้ในรูปของประจุแล้วถูกลำเลียงเข้าสู่เซลล์ผนังลำไส้โดยจับกับโปรตีนตัวหนึ่ง แต่แคลเซียมในอาหารที่เรารับประทานเข้าไป มักจะเป็นแคลเซียมที่อยู่ในรูปที่ไม่ละลายน้ำ ดังนั้นก่อนการดูดซึมแคลเซียมจะต้องถูกทำให้อยู่ในรูปของประจุเสียก่อน ซึ่งทั้งหมดนี้เป็นหน้าที่ของกรดในกระเพาะอาหาร เมื่อแคลเซียมกลายเป็นประจุแคลเซียมแล้วมันจึงจะถูกลำไส้เล็กส่วนต้นดูดซึมเข้าสู่ร่างกายเพื่อนำไปใช้ต่อไป

ปัจจัยที่ขัดขวางการดูดซึมแคลเซียมในลำไส้

       1.ฟอสฟอรัสในอาหารที่มากกว่าปกติอาจยับยั้งการดูดซึมแคลเซียมได้  เช่น การรับประทานอาหารประเภทเนื้อสัตว์ซึ่งมีฟอสฟอรัสสูงเพิ่มขึ้นแต่รับประทานอาหารประเภทนมซึ่งมีแคลเซียมมากลดลง มีผลทำให้การดูดซึมแคลเซียมจากนมลดลง

          2.อาหารที่มีใยอาหารสูง  เช่น พืชผักมักมีเกลือออกซาเลตและเกลือไฟเตตอยู่มาก ทำให้การดูดซึมแคลเซียมลดลงไป และใยอาหารยังมีกรดยูโรนิก (Uronic acid) ซึ่งสามารถรวมตัวกับแคลเซียมมีผลทำให้การดูดซึมแคลเซียมลดลงไปเช่นเดียวกัน

          3.อาหารที่มีไขมันสูงทำให้การดูดซึมแคลเซียมลดลง เนื่องจากแคลเซียมสามารถรวมตัวกับกรดไขมันได้เป็นเกลือของกรดไขมัน ทำให้ไม่สามารถดูดซึมแคลเซียมได้

          4.ปัจจัยอื่นๆ  เช่น การดื่มแอลกอฮอล์ ความเครียด การสูบบุหรี่จัด การดื่มกาแฟมาก และการบีบตัวของลำไส้ทำให้การดูดซึมแคลเซียมลดลงได้

ผลของการขาดแคลเซียม

       1.ในเด็กที่กำลังเติบโต หากขาดแคลเซียม ฟอสฟอรัสและวิตามินดีจะทำให้เป็นโรคกระดูกอ่อน (Ricket) โครงสร้างที่เป็นกระดูกจะเจริญไม่ปกติ (Deformity)

          2.ถ้าระดับแคลเซียมในเลือดต่ำกว่าปกติ ทำให้เกิดอาการชักกระตุกของกล้ามเนื้อแบบ Tetany

          3.ในหญิงมีครรภ์และหญิงให้นมบุตร เมื่อขาดแคลเซียมและวิตามินจะทำให้เป็นโรคกระดูกน่วม (Osteomalacia) เนื่องจากต้องใช้แคลเซียมสูงกว่าปกติ แต่ปริมาณแคลเซียมในอาหารและการดูดซึมไม่พอกับความต้องการแคลเซียมที่อยู่ในกระดูกจะถูกนำมาใช้

          สำหรับผู้ที่ได้รับแคลเซียมจากอาหารต่ำ ไม่เพียงพอเป็นระยะเวลานาน ทำให้ความหนาแน่นของเนื้อกระดูก (Bone density) น้อยกว่าปกติ เมื่ออายุหลัง 40 ปีไปแล้ว โดยเฉพาะผู้หญิงที่อยู่ในระยะหมดประจำเดือนและในวัยสูงอายุ ทำให้เกิดปัญหากระดูกพรุน (Osteoporosis) เนื่องจากแคลเซียมสลายออกมากจากกระดูก กระดูกที่สลายแคลเซียมออกมาก่อน ได้แก่ กระดูกขากรรไกร (Jawbone) ซึ่งทำให้ฟันโยกหลุดง่ายและมีปัญหาโรคเหงือกกระดูกสันหลังและกระดูกเชิงกราน

สรุปโรคกระดูกพรุนเกิดจากสาเหตุ

       1.กรรมพันธุ์ พบว่าถ้ามีญาติพี่น้องเป็นโรคกระดูกพรุน บุตรหลานก็อาจจะมีอาการของโรคกระดูกพรุนสูงถึง 80%

          2.การขาดวิตามินดีและการสูญเสียแคลเซียมผ่านทางผิวหนัง ปัสสาวะ อุจจาระ และไม่ได้รับแคลเซียมเพียงพอ โดยเฉพาะในวัยเด็กและวัยรุ่น เป็นสาเหตุสำคัญของโรคกระดูกพรุนได้เช่นกัน

          3.ฮอร์โมน การลดลงของฮอร์โมนเอสโตรเจนของหญิงวัยหมดประจำเดือนก็เป็นอีกสาเหตุหนึ่ง ที่ทำให้การดูดซึมแคลเซียมลดลง

          4.การไม่เคลื่อนไหวหรือออกกำลังกายก็เป็นอีกสาเหตุหนึ่งที่ทำให้ความแข็งแรงของกระดูกเสื่อมลง

          5.การสูบบุหรี่ ดื่มสุรา กาแฟ และชา เป็นประจำจะลดประสิทธิภาพการดูดซึมธาตุแคลเซียมในร่างกาย ทำให้กระดูกเสื่อมและหดลงเร็ว

ผลเสียของการเป็นโรคกระดูกพรุน

       1.อาการปวดกระดูก หรือปวดหลังบริเวณที่กระดูกพรุนกร่อนบาง ที่พบบ่อยคือบริเวณกระดูกสันหลัง ในบางรายอาจมีการยุบตัวของกระดูกสันหลัง จึงทำให้มีอาการปวดบริเวณกระดูกสันหลัง จึงทำให้มีอาการปวดบริเวณกระดูกสันหลัง

          2.กระดูกหลังจะค่อม เตี้ยลง อาการนี้จะพบบ่อยในสตรีหลังหมดประจำเดือน เพราะว่าร่างกายขาดฮอร์โมนสตรีเอสโตรเจน

          3.กระดูกจะเปราะ หักง่าย เมื่อสูงอายุกระดูกข้อมือ สะโพกและกระดูกสันหลังจะหักได้ง่าย แม้จะเกิดอุบัติเหตุเล็กน้อย  เช่น การหกล้ม

          

วิธีป้องกันโรคกระดูกพรุน

       การเสริมสร้างให้เนื้อกระดูกแข็งแรง เพื่อชะลอโรคกระดูกพรุนเปราะในสตรีควรปฏิบัติตัวให้สม่ำเสมอ ดังนี้

         1.ควรรับประทานอาหารให้ครบ 5 หมู่ ตามปริมาณที่เหมาะสม โดยเฉพาะธาตุแคลเซียม

         2.ออกกำลังกายให้เหมาะสมสม่ำเสมอจะช่วยให้ร่างกาย และจิตใจแจ่มใส  เช่น การวิ่ง การเดิน ว่ายน้ำหรือแอร์โรบิค

         3.การใช้ฮอร์โมนสตรีเอสโตรเจน และโปรเจสติน ต้องใช้ตามคำแนะนำแพทย์

         4.หลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยงต่างๆ ได้แก่ การงดสูบบุหรี่ งดดื่มสุรา ไม่รับประทานยาสเตรียรอยด์ หรือดื่มน้ำชา กาแฟไม่เกินวันละ 2 แก้ว

ความต้องการแคลเซียมในร่างกาย

       ร่างกายของเราต้องการแคลเซียมตลอดชีวิต แต่ช่วงที่เราต้องการแคลเซียมสูงมาก คือ ในระยะที่กำลังเจริญเติบโต ได้แก่ วัยทารก เด็กวัยรุ่น หญิงตั้งครรภ์ และหญิงให้นมบุตร สำหรับวัยผู้ใหญ่แม้ว่าจะหยุดการเจริญเติบโตแล้ว แต่ก็ต้องการแคลเซียมเพื่อเป็นการป้องกันภาวการณ์ขาดแคลเซียม ซึ่งจะนำไปสู่ปัญหาโรคกระดูกพรุนในวัยสูงอายุ ปริมาณความต้องการแคลเซียมของคนวัยต่างๆ ได้กำหนดไว้ในตารางปริมาณสารอาหารที่แนะนำให้รับประทาน

ปริมาณแคลเซียมที่ควรได้รับประจำวันในแต่ละช่วงอายุต่อวัน

 

…………………………………………………………………………

(กองโภชนาการ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข พ.ศ. 2532)

แหล่งอาหารที่ให้แคลเซียมสูง

       อาหารที่มีปริมาณแคลเซียมมาก ได้แก่ พวกนม และผลิตภัณฑ์ปลาเล็กปลาน้อย ที่รับประทานทั้งกระดูก ไข่แดง ถั่วต่างๆ ผักสีเขียวเข้ม  เช่น คะน้า ผัก กาดเขียว ตำลึง

ปริมาณแคลเซียมเป็นมิลลิกรัมต่ออาหาร 100 กรัม

………………………………………………………………………………

(กองโภชนาการ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข พ.ศ. 2532)